Sóc Trăng là nơi có cộng đồng người

Sóc Trăng là nơi có cộng đồng người dân tộc Khơ Me cư trú đông đảo vào bậc nhất ở đồng bằng sông Cửu Long. Nền văn hoá Khơ Me phong phú đặc sắc, thể hiện qua hàng trăm ngôi chùa mang lối kiến trúc độc đáo của Phật giáo Nam Tông. Nền văn hoá phong phú và đặc sắc ấy cũng góp phần tạo cho Sóc Trăng danh tiếng đất của lễ hội, ấn tượng về những đám rước đầy mầu sắc rực rỡ, hoành tráng và âm thanh náo nức trong các lễ dâng bông. Những đêm hội Đôn Ta, hội óc Ôn Póc rộn ràng lời ca điệu múa, và hình ảnh những chiếc đèn gió như những vì sao lấp lánh cả bầu trời. Những cuộc đua Ghe mo hào hứng đầy tinh thần thượng võ còn đọng mãi trong lòng du khách.
Lễ hội của đồng bào Khơ Me, Sóc Trăng cũng như nhiều đồng bào dân tộc anh em khác mang đậm sắc thái nông nghiệp. Chu kỳ của lễ hội dần xoay theo nhịp của thời tiết, mùa màng, theo nhịp sống lao động của người nông dân. Hầu hết các lễ hội diễn ra tưng bừng nhất khi nhà nông kết thúc vụ thu hoạch và việc lựa chọn những sản vật tốt nhất do chính tay mình làm ra để dâng cúng, tạ ơn trời đất, cũng là lề thói lâu đời.
Theo nhịp đi của mùa màng, cứ hết vụ đông xuân là đến Tết Chôn chơ năm khơ mây, song vụ hè thu lại cúng tưởng niệm ông bà, tổ tiên. Rồi khi gặt hái vụ mùa, lại cúng trăng đưa nước về nguồn sau một mùa mưa giúp con người làm ra hạt lúa. Lễ hội gắn bó với người dân qua cái gốc rễ sâu bền của đất đai, làng mạc, gần gũi và thân thuộc như nắng, như mưa, như tiếng ru của mẹ.
Hội Thác Côn cũng như lễ cầu an, cầu ước thường tổ chức vào đầu mùa mưa ở Nam Bộ. Tính chất nông nghiệp của nó thể hiện ngay trong các lễ vật dâng cúng, đó là những thứ hoa trái mang đậm dấu ấn tín ngưỡng giàu sắc thái bản địa của cộng đồng các dân tộc ở đồng bằng phù sa sông Hậu, trầu cau, hoa sen và trái dừa. Các thứ hoa trái tượng trưng cho sự thanh khiết và thiêng liêng ấy tập trung trên một vật cúng hết sức đặc biệt mà người Khơ Me gọi là Slathođôn, bình bông làm bằng trái dừa. Phần cây bông được tạo thành bởi những lá trầu xanh và những bông hoa. Miếng trầu, lễ vật không thể thiếu trong các nghi thức đám cưới, giỗ cúng tổ tiên của các dân tộc ở đồng bằng sông Cửu Long được cụm thành chiếc lá để trang trí cho Slatho.
Hoa sen mà ý nghĩa cao khiết, thánh thiện đã trở thành phổ biến trong văn hoá dân gian, chiếm vị trí chủ đạo để làm nên hình tượng cây bông. Ngoài ra, người ta đôi khi cũng trang hoàng thêm bông huệ, bông cúc vạn thọ nhằm mục đích phối hợp màu sắc nhưng vẫn thống nhất về ý nghĩa cúng dừa. Phần đế cắm hoa được làm bằng trái dừa, loại quả có nước tinh khiết, ngọt lành chẳng những chiếm vị trí quan trọng trong văn hoá ẩm thực của người Nam Bộ, mà còn hiện diện trong hầu hết các lễ lộc, mang ý nghĩa cầu phước, cầu an. Trên cái đế cắm độc đáo bày hoa lá, nhan đèn, sắp xếp gọn gẽ. Bình hoa Slathođôn giản dị, tiết kiệm và khá đẹp mang tính tượng trưng rất cao là lễ vật chủ yếu trong lễ cúng dừa.
Có đến hàng chục giống dừa to nhỏ, mầu sắc khác nhau thì cũng có đến hàng trăm kiểu phối hợp để tạo nên vô số Slatho đủ cỡ, đủ mầu. Nhưng nếu tinh ý, ai đó sẽ nhận thấy, món lễ nào cũng gồm có 5 thứ, nhằm dâng cúng năm vị Bồ Tát. Mà theo giáo lý nhà Phật hành độ trì cho chúng sinh trong quá khứ, hiện tại và tương lai, bao nhiêu cảm thức của người hành hương như kết tinh lại trong chiếc bình bông nhỏ bằng trái dừa.
Hội Thác Côn bắt đầu vào ngày trăng tròn, tháng trọng xuân. Dân làng An Trạch và nhất là thanh niên nam nữ, ai cũng thu xếp việc nhà, sắm sửa trang phục để trẩy hội cầu phước và đây cũng là dịp gặp gỡ bè bạn, người thân. Theo lệ, người dân tự sửa soạn Slatho cho mình, nhưng khách phương xa mỗi năm một đông. Nhiều gia đình khéo tay đã trở thành đầu mối cung ứng vật cúng cho các thiện nam, tín nữ. Tính ra mỗi kỳ lễ hội, An Trạch phải nhập hàng vạn trái dừa. Người dự hội tốn độ mươi ngàn là có thể thỉnh một cặp Slathođôn vào cúng, cùng với khách hành hương giẫm lên mảnh đất từng âm vang tiếng cồng huyền thoại. Người dự hội thường cầu phước cho cả gia đình nên cũng sắm sửa luôn hương hoa, dầu dó, chỉ đỏ để lấy may, lấy khước về nhà. Nghi thức cúng dừa làm cho hội Thác Côn mang nét đặc trưng riêng với cảnh tượng ngoạn mục hiếm thấy ở bất kỳ lễ hội nào. Tuy nhiên, nhìn từ sự tích đến thời điểm tổ chức, từ lễ vật đến nghi thức cúng bái, Thác Côn là hình ảnh của một lễ cầu an, làm phước theo truyền thống văn hoá Nam Bộ trong bối cảnh giao lưu về tập tục, tín ngưỡng của các dân tộc anh em trong khu vực. Người Việt, người Hoa, người Khơ Me tuy có khác nhau về tôn giáo, song vẫn sùng kính ông tà, ông địa, bà chúa sứ như những vị thần bổn quán, hóa thân vào đất đai, cây cỏ mà phù hộ cho dân.